Temida jest kobietą
ZUS może weryfikować podstawę wymiaru składek przedsiębiorców, czyli dlaczego Sąd Najwyższy nie lubi przedsiębiorczych matek.
Złe wiadomości rozchodzą się szybko.
Wszystkie media podają, że Sąd Najwyższy pomógł ZUS-owi w sporze z przedsiębiorczymi matkami.
Z tego wpisu dowiesz się:
- o co chodzi w uchwale SN i kogo ona dotyczy
2. jak wyglądało dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych
3. co teraz może się stać i czy przedsiębiorcy mają się czego obawia
O co chodzi w uchwale SN?
Sąd Najwyższy w uchwale (nadano jej moc zasady prawnej) z 29 listopada 2023 r. (III UZP 3/23) stwierdził, że:
Organ rentowy w przypadku podjęcia pozarolniczej działalności przez ubezpieczonego, nie negując tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, jest uprawniony do weryfikacji podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia, w sytuacji, gdy w początkowym okresie prowadzenia tej działalności ubezpieczony deklaruje podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne , której wysokość nie ma odzwierciedlenia w przychodach (art. 6 ust. 1 pkt 5 w zw. z art. 83 ust. 1 pkt 1 i 3 w zw z art. 41 ust. 12 i 13, art. 68 ust. 1 oraz art. 86 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
Z literalnego brzmienia uchwały wynika więc, że Sąd Najwyższy uważa, że w przypadku nowych przedsiębiorców ZUS może weryfikować podstawę wymiaru składek przedsiębiorców, jeżeli jest ona zbyt wysoka w stosunku do przychodów uzyskiwanych przez przedsiębiorcę.
Oczywiście nie mamy definicji „początkowego okresu prowadzenia działalności”. Zatem nie wiadomo dokładnie którzy przedsiębiorcy mogą obawiać się postępowań wyjaśniających.
Z mojego doświadczenia wynika, że mogą to być przedsiębiorcy deklarujący „wysokie podstawy”, którzy rozpoczynali działalność gospodarczą:
1.będąc w ciąży
2. lub mając zaplanowany w niedalekiej przyszłości zabieg operacyjny (znają jego datę),
4. albo chorujący przewlekle i często korzystający ze zwolnień lekarskich
5. albo tacy, którzy rozpoczęli prowadzenie firmy, zadeklarowali wysoką podstawę i płacili wysokie składki a w ciągu kilku miesięcy zaszli w ciążę lub zachorowali i wystąpili do ZUS o wypłatę zasiłków
Uważam, że szczególnie będą sprawdzane działalności prowadzone krócej niż rok. Ale równie dobrze ZUS może sobie „rozszerzyć” ten okres na pierwsze 2 lata (a nawet 2.5 roku), kiedy przedsiębiorca ma prawo do ulgi na start, a potem do opłacania składek preferencyjnych.
I chodzi nie tylko o działalności, które teraz są zakładane. ZUS zapewne zacznie sprawdzać wstecz.
Dotychczasowe orzecznictwo SN i sądów powszechnych
W zasadzie do 2018 r. orzecznictwo było jednolite, bowiem w uchwale z 21 kwietnia 2010 r. (II UZP 1/10) Sąd Najwyższy stwierdził, że ZUS nie jest uprawniony do kwestionowania zadeklarowanych przez przedsiębiorcę podstaw wymiaru składek.
W 2018 r. Sąd Najwyższy wydał serię wyroków, w których mówił, że weryfikacja podstawy jest możliwa w sprawach, w których ZUS bada czy działalność jest rzeczywiście prowadzona.
To orzecznictwo omawiam w darmowym e-booku, który można pobrać (proszę kliknąć na obrazek):
Zmiana linii orzeczniczej spowodowała szereg spraw, w których ZUS na nowo ustalał podstawy wymiaru składek, głównie przedsiębiorczyniom, które korzystału z zasiłków chorobowych, a potem macierzyńskich. Doszło nawet do 2 spotkań w Sejmie:
Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN kontra Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN
W tym roku Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych rozpoznała kilka skarg nazwyczajnych Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców w sprawach, w których Sądy Okręgowe i Apelacyjne oddalały odwołania przedsiębiorców od decyzji ZUS obniżających podstawę wymiaru.
Sąd Najwyższy w orzeczeniach tych mówi wprost, że:
Wykładnia językowa art. 18 ust. 8 s.u.s. nie budzi wątpliwości. Sąd
Najwyższy, w przywoływanej już uchwale składu siedmiu sędziów II UZP 1/10 z
2010 r., która zachowuje pełną aktualność, jednoznacznie orzekł, że Zakład
Ubezpieczeń Społecznych nie jest uprawniony do kwestionowania kwoty
zadeklarowanej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność jako podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli mieści się ona w granicach
określonych ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych.
Są to wyroki: z dnia 2 marca 2023 r., sygn. akt II NSNc 107/23, 19 kwietnia 2023 r., sygn. akt II NSNc 171/23, 15 czerwca 2023 r., sygn. akt II NSNc 197/23 oraz 22 czerwca 2023 r., sygn. akt II NSNc 204/23
Co ważne Sąd Najwyższy dostrzegł, że przyznanie przez sądy organowi kompetencji do samodzielnego ustalania podstawy wymiaru składek przedsiębiorców narusza zasadę zaufania obywatela do państwa:
Podstawową funkcją zasady zaufania obywatela do państwa jest ukształtowanie relacji pomiędzy jednostką a
państwem w taki sposób, aby jednostka była należycie chroniona przed arbitralnością organów państwowych (zob. wyrok TK z 7 lipca 2003 r., SK 38/01).
Jednocześnie to obowiązkiem państwa i jego organów jest stworzenie odpowiednich warunków do tego, aby obywatel ufał państwu. Nie ulega przy tym wątpliwości, że ochronie konstytucyjnej podlegać musi zaufanie obywateli nie tylko do litery prawa, ale również do sposobu jego interpretacji przyjmowanej w praktyce stosowania prawa przez organy państwa (zob. wyroki TK z: 9 października 2001 r., SK 8/00; 27 kwietnia 1997 r., U 11/97). Prowadzi to do wniosku, że rażące naruszenie prawa przez sąd w procesie jego wykładni, skutkuje naruszeniem zasady zaufania obywatela do państwa.
Tymczasem Izba Pracy i Ubezpieczeń tego samego Sądu Najwyższego poszła jak widać pod prąd. Jestem bardzo ciekawa uzasadnienia tej uchwały, zwłaszcza tego czy sąd wyjaśni dlaczego nowym przedsiębiorcom podstawę wymiaru korygować wolno, a „starym” już nie.
W sumie to przyznam się, że takiej uchwały tej Izby SN się spodziewałam. W postanowieniu z 26 września 2023 r. w sprawie dotyczącej wstecznego obniżenia podstawy wymiaru składek SN napisał:
Sąd Najwyższy jednolicie podchodzi do możliwości kwestionowania przez ZUS zadeklarowanej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Zarejestrowanie działalności gospodarczej i towarzyszące temu zadeklarowanie nieznajdującej pokrycia w przewidywanych zyskach wysokiej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne, a przy tym ze świadomością istnienia przeszkód do prowadzenia tej działalności może wskazywać na intencję (element subiektywny) nie tyle podjęcia i wykonywania zarobkowej działalności gospodarczej o charakterze ciągłym, lecz włączenia się do systemu ubezpieczeń społecznych w celu uzyskania wysokich świadczeń.
Tak więc każda z Izb SN ma inne zdanie, a odbije się to na przedsiębiorcach.
Co teraz?
Skoro wiemy, że ZUS może weryfikować podstawę wymiaru składek to musimy się spodziewać wzmożonych postępowań wyjaśniających. Dotychczas w dużej mierze postępowania tego typu toczyły się w apelacji lubelskiej i katowickiej.
Jak wygląda postępownie wyjaśniające tłumaczę np. w TYM szkoleniu.
Ich wynikiem może być decyzja ustalająca inną podstawę wymiaru składek od tej, którą pierwotnie deklarował przedsiębiorca. Wówczas przedsiębiorcy pozostanie jedynie droga sądowa i odwołanie od decyzji ZUS.
Ustalenie nowej, zazwyczaj niższej podstawy może się wiązać z wydaniem decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń
Brak odwołania od takiej decyzji oznaczać będzie zwrot świadczeń w wysokości „nadpłaconej” przez ZUS.
Włącz się do dyskusji